Otyłość

Otyłość – znak czasów?

24 października obchodzimy Dzień Walki z Otyłością. Nadwagę i otyłość definiuje się jako nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tłuszczu, które stanowi zagrożenie dla zdrowia.

Otyłość jest stanem chorobowym, którego jednoznacznym objawem jest nagromadzenie tkanki tłuszczowej w ciele osoby chorej. Ponad połowa osób dorosłych żyjących w Belgii, we Francji, we Włoszech, w Polsce czy w Portugalii ma nadwagę. Otyłość jest 6. z kolei czynnikiem ryzyka odpowiadającym za liczbę zgonów na świecie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) problem otyłości dotyczy 400 mln, a nadwagi 1,6 mld ludzi dorosłych na świecie. W zastraszający sposób zwiększają się również wskaźniki dotyczące wzrostu wagi wśród dzieci. Wiele osób z własnego dzieciństwa pamięta namawianie do zjedzenia „jeszcze jednej łyżki”, zmuszanie do „wyczyszczenia” talerza czy karmienie na siłę. Kiedyś okrągłe kształty w naszej kulturze były oznaką zdrowia. To mylące. Obecnie nawet język ewoluował i nakazuje mówić o „osobach z otyłością”, a nie o „osobach otyłych”.

Osobom z nadwagą i otyłością w większym stopniu grożą: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, udar, zawał, cukrzyca typu II, reumatyzm, stany zapalne stawów, niektóre nowotwory złośliwe (np. jelita grubego, gruczołu krokowego, macicy, sutka) czy kamica żółciowa. Ludzie ze zbyt wysoką wagą źle znoszą wysiłek, a dodatkowo są bardziej narażeni na wystąpienie u nich zespołu bezdechu nocnego. Lista dodatkowych schorzeń, które mogą u nich wystąpić, jest długa, a każda z tych przypadłości ma własną rozległą wyliczankę zagrożeń i konsekwencji.

Z czego to wynika?

Podstawową przyczyną występowania otyłości jest zaburzenie równowagi pomiędzy ilością energii przyjmowanej w formie pożywienia a poziomem jej zużycia, przykładowo: spożywanie obfitych posiłków przy jednoczesnej zbyt małej ilości ruchu. W przypadku kiedy przyczyną choroby są tzw. czynniki środowiskowe, mówimy o otyłości prostej.

Podstawowymi czynnikami tego typu są: mała aktywność fizyczna i siedzący tryb życia; spożywanie w nadmiarze żywności wysokokalorycznej, słodyczy i napojów słodzonych przy równoczesnym niedoborze warzyw i owoców oraz produktów pełnoziarnistych w codziennej diecie; nieregularne odżywianie (co często zaskakuje osoby walczące z nadmierną tuszą); jedzenie posiłków w towarzystwie telewizora, a nie innych osób; nieregularny lub zbyt krótki sen (co może być dla chorych kolejnym zaskakującym doniesieniem lekarzy i naukowców).

Czym skorupka za młodu…

Na rozwój otyłości wpływają m.in. czynniki genetyczne, środowiskowe, socjoekonomiczne i psychologiczne. Dziedziczne uwarunkowania odpowiadają za występowanie 25–45% przypadków otyłości. Jeżeli otyli są oboje rodzice, możliwość wystąpienia tej przypadłości u ich dzieci wynosi 66%, a w sytuacji, gdy choruje jedno z rodziców – 50%, i tylko 9%, jeżeli waga rodziców mieści się w normie. Najistotniejszy wpływ na rozwój otyłości wywierają w szczególności czynniki środowiskowe (opisane powyżej), a ponadto: problemy emocjonalne, nieprawidłowe relacje rodzinne, wykorzystywanie seksualne czy stresujący tryb życia. Jak wskazują badania, już okres życia płodowego ma istotny wpływ na kształtowanie się tuż po urodzeniu oraz w późniejszym życiu prawidłowej masy ciała dziecka. Nadwaga matki i nadmierne spożycie zbyt kalorycznych posiłków w czasie ciąży sprzyjają otyłości dziecięcej, zwiększając ryzyko występowania wielu dodatkowych ryzykownych dolegliwości, m.in. zespołu metabolicznego.

Odrobina matematyki

Jak możesz sprawdzić, czy Twoja waga jest prawidłowa? Stopień nadwagi (bądź występowanie otyłości) mierzy się wskaźnikiem masy ciała określanym jako BMI (Body Mass Index). Oblicza się go, dzieląc masę ciała (w kilogramach) przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. Przykład: na wstępie wzrost podnosimy do kwadratu: 1,67 × 1,67 = 2,79 następnie swoją wagę (76 kg) dzielimy przez otrzymaną wartość ze wzrostu: 76 / 2,79, co daje nam w tym przypadku wynik 27,2. Skala wskazuje, że wartość: 18,5–24,9 to prawidłowa masa ciała; 25–29,9 to nadwaga; 30 i powyżej to otyłość.

Jak dbać o odpowiednią wagę?

Kluczem do zachowania lub osiągnięcia prawidłowej dla nas wagi są dobre nawyki żywieniowe. Jedzmy regularnie: 4–5 nieobfitych posiłków dziennie najlepiej co 3–4 godziny; wybierajmy produkty z różnych grup żywieniowych, dbając o urozmaicenie i zbilansowanie diety (np. na podstawie wytycznych zawartych w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej, z naciskiem na produkty znajdujące się w jej dolnej części). Co powinno się znaleźć w naszej diecie? Warzywa i owoce (optymalnie w każdym posiłku); produkty zbożowe z tzw. grubego przemiału; chude mleko i jego przetwory; 1–2 porcje mięsa (jak najmniej czerwonego, najlepiej inne gatunki: chude), ryb (morskich ze względu na zawartość korzystnych dla zdrowia kwasów tłuszczowych z rodziny omega) czy roślin strączkowych (jak: fasola, groch, soja czy cieciorka) dziennie; ograniczone ilości tłuszczu pochodzenia zwierzęcego (który warto zastępować olejami roślinnymi ze szczególnym uwzględnieniem oliwy z oliwek, choć również z rozsądkiem). Sól w posiłkach warto zastępować ziołami, a zamiast słodzenia cukrem lepiej zjadać więcej warzyw i owoców. Orzechy, pestki dyni czy słonecznika są również doskonałym źródłem energii (i przyjemnego chrupania) – garstka dziennie wystarczy! Do tego należy utrzymywać aktywność fizyczną – jej zwiększenie korzystnie wpływa na stan zdrowia zarówno w wymiarze fizycznym, jak i psychicznym. Zacznij od regularnych spacerów, basenu, nordic walkingu, jazdy na rowerze – nie musisz przebiec maratonu! Ale kto wie, może za jakiś czas zechcesz?

Jeżeli stosujesz się do wszystkich tych zaleceń a wskaźnik wagi ani drgnie – skonsultuj się z lekarzem. Otyłość wtórna wynikać może ze schorzeń endokrynologicznych, układu nerwowego, wad genetycznych lub jest skutkiem przewlekłego leczenia.

Karolina Harazim
rozmówczyni, autorka tekstów i tłumaczka, promotorka kultury

Źródło: planujedlugiezycie.pl. Dostęp: 24 października 2022.